Systeemdenken, holistische benadering & Edgar Morin: navigeren door complexiteit

In onze onderling verbonden wereld is het begrijpen van complexe fenomenen van cruciaal belang. Drie krachtige denkkaders komen vaak naar voren: systeemdenken, de holistische benadering en het complexe gedachtegoed van Edgar Morin. Hoewel ze veel gemeen hebben, biedt elk een unieke lens.

De kernconcepten begrijpen

1. Systeemdenken: Deze benadering richt zich op het identificeren van de onderling verbonden delen binnen een systeem, hoe ze elkaar beïnvloeden over tijd, en de opkomende gedragingen die daaruit voortvloeien. Het maakt gebruik van tools zoals feedbackloops, stocks en flows om dynamische relaties in kaart te brengen en hefboompunten voor effectieve interventie te ontdekken. Het gaat erom de structuur te begrijpen om gedrag te voorspellen en te beïnvloeden.

2. Holistische Benadering: Meer een filosofische stellingname, holisme stelt dat het geheel van iets groter is dan de som van zijn delen. Het benadrukt het bekijken van situaties in hun geheel, waarbij alle relevante aspecten – sociaal, ecologisch, economisch, cultureel – en hun onderlinge afhankelijkheden worden overwogen, in plaats van individuele componenten te isoleren. Het gaat erom het grotere plaatje te zien.

3. Complexe Gedachte van Edgar Morin: Morins werk, vaak aangeduid als “Complexiteitstheorie” of “Complexe Gedachte”, integreert systemische ideeën maar gaat verder. Hij benadrukt inherente onzekerheid, wanorde en de paradoxale aard van de werkelijkheid. Morin pleit voor het “herverbinden van kennis” over disciplines heen, erkennend dat waar begrip het omarmen van tegenstrijdigheden, zelforganisatie en de continue interactie tussen orde en wanorde vereist. Het gaat erom na te denken over denken in een complexe wereld.

Waar ze samenkomen: de gelijkenissen

Alle drie verwerpen het reductionisme, het idee dat fenomenen kunnen worden begrepen door ze simpelweg op te splitsen in geïsoleerde delen. Ze zijn het er fundamenteel over eens dat:

• Verbondenheid Essentieel Is: Alles is met elkaar verbonden, en het isoleren van elementen leidt tot een onvolledig begrip.
• Emergentie Cruciaal Is: Het geheel creëert eigenschappen die niet aanwezig zijn in de individuele delen.
• Context Doorslaggevend Is: Het begrijpen van een fenomeen vereist het overwegen van zijn omgeving en interacties.

De nuances: waar ze verschillen

Hoewel ze harmonieus zijn, onderscheidt hun nadruk hen:

• Systeemdenken biedt vaak een meer methodologische toolkit voor het analyseren van specifieke systeemstructuren (bijv. het tekenen van feedbackloops, het identificeren van hefboompunten voor interventie). Het gaat vooral over het “hoe”.
• De Holistische Benadering is breder en fungeert meer als een mindset of leidraad voor perceptie en overweging. Het gaat minder om specifieke analytische tools en meer om de houding van alomvattende overweging.
• De Complexe Gedachte van Edgar Morin voegt een diepgaande filosofische en epistemologische dimensie toe. Hij duikt diep in de aard van kennis zelf in het licht van onherleidbare complexiteit, pleit voor een manier van denken die paradoxen omarmt en de grenzen van objectieve kennis erkent, en daagt de disciplinaire fragmentatie tot in de kern uit.

In wezen geeft systeemdenken ons de instrumenten om de verbindingen te analyseren, geeft de holistische benadering ons het perspectief om het geheel te zien, en geeft Edgar Morin ons de wijsheid om de inherente tegenstrijdigheden en onzekerheden binnen dat geheel te omarmen.

Het begrijpen van deze denkkaders stelt ons in staat om uitdagingen met meer helderheid en effectiviteit aan te pakken.

Wat zijn jouw gedachten over het integreren van deze benaderingen in de praktijk?