Wat denkt u over het gebruik van de concepten van systeemdenken om de digitalisering en de AIficatie van onze steeds complexere wereld te sturen?

Het gebruik van de concepten van systeemdenken om digitalisering en AIficatie (de integratie van Artificiële Intelligentie) te sturen, biedt een cruciaal kader om de diepgaande transformaties die deze technologieën teweegbrengen, te navigeren. Hier volgt een uiteenzetting waarom:

Complexiteit beheren:

Digitalisering en AI voegen niet zomaar nieuwe tools toe; ze creëren complexe nieuwe lagen van verbindingen en afhankelijkheden. Een traditionele, lineaire of reductionistische aanpak (waarbij problemen één voor één en geïsoleerd worden opgelost) is gedoemd te mislukken. Systeemdenken is van nature ontworpen om met complexiteit om te gaan. Het moedigt ons aan om de “elementen” (bv. AI-algoritmes, databronnen, gebruikersinterfaces, menselijke teams, regelgeving) en, nog belangrijker, de “onderlinge verbindingen” daartussen in kaart te brengen om het geheel te begrijpen.

Anticiperen van onbedoelde gevolgen:

Zoals Donella Meadows aangaf, is de structuur van een systeem de voornaamste oorzaak van zijn gedrag. Wanneer we een krachtig nieuw element zoals AI introduceren, zal dit onvermijdelijk het gedrag van het hele systeem veranderen, vaak op onverwachte manieren. Denk aan algoritmische vooringenomenheid bij aanwervingen (een AI die voor één doel is geoptimaliseerd, creëert ongelijkheid in een ander) of de verspreiding van desinformatie via socialemedia-algoritmes. Een systeembenadering dwingt ons de vraag te stellen: “Als we dit deel van het systeem veranderen, welke feedback-loops kunnen er dan ontstaan? Welk emergent gedrag zou hieruit kunnen voortvloeien?” Dit vooruitzicht is cruciaal voor de ontwikkeling van verantwoorde AI.

Focussen op doel en functie:

De definitie van een infoSystem benadrukt het doel ervan: betrouwbare informatie verschaffen voor zelfverzekerde besluitvorming. Op dezelfde manier vereist systeemdenken dat we het doel van onze digitaliseringsinspanningen definiëren. Streven we naar pure efficiëntie? Naar verbeterde menselijke capaciteiten? Naar grotere klanttevredenheid? Zonder een duidelijk gedefinieerd en gedeeld doel kan “AIficatie” een doel op zich worden, wat leidt tot technologische oplossingen die geen zinvolle menselijke of organisatorische functie dienen. Het doel wordt het ultieme criterium waaraan de prestaties van het systeem worden gemeten.

Veerkracht opbouwen (zoals een ecosysteem):

Het concept van een ecosysteem biedt een krachtige metafoor. Een gezond ecosysteem is veerkrachtig; het kan schokken opvangen en zich aanpassen. Hoe bouwen we veerkrachtige socio-technische systemen? Door diversiteit te bevorderen (van data, modellen en menselijke perspectieven), zelfregulering mogelijk te maken (door monitoring en ethisch toezicht) en te ontwerpen voor aanpassing. Een rigide, monolithisch AI-systeem is broos. Een modulair, onderling verbonden en voortdurend lerend “AI-ecosysteem” is waarschijnlijk robuuster en duurzaam op de lange termijn.

Hefboompunten identificeren:

Misschien wel het krachtigste aspect van het werk van Meadows is het concept van “hefboompunten” – plaatsen in een complex systeem waar een kleine verschuiving kan leiden tot een grote verandering in het gedrag van het systeem. In de context van digitalisering is het grootste hefboompunt niet noodzakelijk de technologie zelf. Het kunnen de “spelregels van het systeem” zijn (data-governancebeleid, ethische richtlijnen), de “mentaliteit of het paradigma” waaruit het systeem voortkomt (bv. de verschuiving van een doel van automatisering naar een doel van augmentatie of versterking), of de informatiestroom (transparantie over hoe een AI beslissingen neemt).

Concluderend, het toepassen van systeemdenken op digitalisering en AIficatie brengt ons verder dan een simpele “plug-and-play”-visie op technologie. Het dwingt ons om te handelen als architecten van complexe, adaptieve systemen, waarbij we evenveel aandacht besteden aan de menselijke elementen, de onzichtbare regels en het uiteindelijke doel als aan de hardware en software. In een steeds meer verbonden en veranderlijke wereld is dit holistische perspectief de enige haalbare weg om technologische verandering te sturen op een manier die effectief, verantwoordelijk en gunstig is.